تأثیر کاربرد کودآبیاری آمینوکلات‌های‌ آهن و سولفات آهن بر توزیع شکل‌های شیمیایی آهن در فاز جامد خاک و غلظت آهن در آفتابگردان

مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : مقالات پژوهشی

نویسندگان

• مینا عالی پور بابادی ¹
• مجتبی نوروزی مصیر ²
• عبدالامیر معزی ³
• افراسیاب راهنما قهفرخی ⁴
• مهدی تقوی زاهد کلائی ⁵

¹ گروه علوم و مهندسی خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شهید چمران اهواز

² گروه علوم و مهندسی خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز ، ایران.

³ گروه علوم و مهندسی خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز‌، ایران.

⁴ گروه مهندسی تولید و ژنتیک گیاهی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز‌، ایران.

⁵ گروه شیمی، دانشکده علوم، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز‌، ایران.

10.22067/jsw.2025.94536.1491

چکیده

سابقه و هدف: کشت گیاه در خاک‌های آهکی دچار کمبود آهن (Fe)، نیازمند استراتژی‌های نوین مدیریت عناصر غذایی، به‌ویژه غنی سازی زیستی آهن است. این مطالعه با هدف بررسی شکل‌های شیمیایی مختلف آهن در فاز جامد خاک و همبستگی آنها با غلظت و جذب آهن در گیاه آفتابگردان (رقم اسکار) انجام شد.

مواد و روش‌ها: این آزمایش در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی و با سه تکرار در شرایط مزرعه انجام شد. تیمارهای آزمایش شامل کود آبیاری آمینوکلات گلایسین- آهن [Fe (Gly)2] (4 لیتر در هکتار)، آمینوکلات متیونین- آهن [Fe (Met)2] (4 لیتر در هکتار)، کود سولفات آهن (به مقدار 20 کیلوگرم در هکتار) و تیمار شاهد (بدون کود) بود. پس از اتمام دوره کشت، pH‌ خاک، غلظت آهن قابل استفاده در خاک و غلظت آهن در برگ و دانه گیاه اندازه‌گیری شد. جهت تعیین غلظت شکل‌های شیمیایی آهن در فاز جامد خاک، از روش عصاره‌گیری متوالی استفاده شد.

یافته‌ها: نتایج نشان داد آمینوکلات‌های گلایسین- آهن و متیونین- آهن به طور معنی‌داری pH خاک را کاهش داده و به ترتیب موجب افزایش غلظت آهن قابل استفاده خاک (5/28 و 2/35 درصد افزایش)‌، غلظت آهن دانه (1/5 و 5/7 درصد افزایش) و جذب آهن دانه (6/66 و 7/86 درصد افزایش) نسبت به تیمار شاهد شدند. آمینوکلات‌های آهن به ویژه متیونین- آهن سبب افزایش معنی‌دار غلظت آهن به فرم تبادلی و متصل به ماده آلی و کاهش غلظت آهن کربناتی نسبت به تیمار سولفات آهن و شاهد در فاز جامد خاک شدند. آهن قابل استفاده با اجزای تبادلی و متصل به ماده آلی (به ترتیب **87/ 0r= و **84/ 0r=) همبستگی مثبت معنی‌داری نشان داد. همچنین از بین شکل‌های شیمیایی آهن، آهن تبادلی (**72/ 0r=) و آهن متصل به ماده آلی (**69/ 0r=) با غلظت آهن دانه همبستگی مثبت و معنی‌داری داشتند که بیانگر نقش موثر این شکل‌ها در تغذیه آهن گیاه بود.

نتیجه‌گیری: یافته‌های این مطالعه حاکی از آن است که استفاده از آمینوکلات‌های آهن در قالب روش کودآبیاری، با بهبود ویژگی‌های شیمیایی خاک، موجب افزایش فراهمی زیستی آهن شده و در نتیجه نقش مؤثری در ارتقاء وضعیت تغذیه‌ای گیاه آفتابگردان تحت شرایط کمبود آهن ایفا می‌کند.

کلیدواژه‌ها

• آفتابگردان
• آمینوکلات
• آهن قابل دسترس
• جذب آهن
• عصاره گیری متوالی

موضوعات

• علوم خاک

عنوان مقاله [English]

Effect of fertigation-applied iron (Fe) aminochelates and FeSO₄ on the distribution of Fe chemical fractions in the soil solid phase and Fe concentration in sunflower

نویسندگان [English]

• Mina Alipour Babadi ¹
• Mojtaba Norouzi Masir ²
• Abdolamir Moezzi ³
• Afrasyab Rahnama Ghahfarokhi ⁴
• Mehdi Taghavi Zahedkolaei ⁵

¹ Department of Soil Science and Engineering, Faculty of Agriculture, Shahid Chamran University of Ahvaz.

² Department of Soil Science, Faculty of agriculture, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran.

³ Department of Soil Science, Faculty of agriculture, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran.

⁴ Department of Production Engineering and Plant Genetics, Faculty of Agriculture, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran.

⁵ Department of Chemistry, Faculty of Science, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran.

چکیده [English]

Introduction:

Iron (Fe) is a critical micronutrient essential for plant metabolic processes. However, in calcareous soils with high pH, Fe availability is severely restricted due to its precipitation as insoluble forms, leading to Fe deficiency and yield reduction in many crops. This limitation highlights the need for alternative strategies to enhance Fe uptake efficiency in plants. Recent studies suggest that Fe aminochelates (complexes of Fe with organic ligands such as amino acids) can significantly improve Fe availability and uptake in alkaline soils. Fe deficiency is especially problematic in arid and semi-arid regions, where calcareous soils dominate and conventional Fe fertilizers, such as FeSO₄, are often ineffective due to rapid oxidation and fixation of Fe³⁺. Insufficient Fe availability disrupts chlorophyll synthesis, enzyme activity, and overall photosynthetic efficiency, which ultimately affects plant growth, biomass accumulation, and nutritional quality. Therefore, improving Fe acquisition through more stable and bioavailable sources is crucial for sustainable crop production. Among various synthetic and natural Fe sources, Fe aminochelates have drawn attention because of their stability, solubility, and ability to resist precipitation in high-pH environments. By forming soluble Fe–amino acid complexes, these chelates enhance Fe translocation within plant tissues and promote physiological functions even under Fe-limiting conditions. Given this potential, the present study was conducted with the following objectives: (i) to evaluate the effect of fertigation application with Fe aminochelates and FeSO₄ on the distribution of Fe chemical fractions in the solid phase of calcareous soil, (ii) to analyze the correlation between soil Fe fractions and Fe content/uptake in sunflower (Helianthus annuus L. cv. Oscar), and (iii) to establish a comparative efficacy framework for Fe sources in calcareous soil-plant systems under fertigation management.

Materials and Methods:

A field experiment was carried out using a randomized complete block design (RCBD) with three replications. The treatments included: (1) control (without any Fe fertilizer), (2) FeSO₄ at 20 kg ha⁻¹, (3) Fe-glycine [Fe (Gly)2] aminochelate at 4 L ha⁻¹, and (4) Fe- methionine [Fe(Met)₂] aminochelate at 4 L ha⁻¹. Fertilizers were applied through irrigation (fertigation). At the end of the growing season, soil samples were collected and analyzed for pH, DTPA-extractable Fe, and Fe chemical forms in the solid phase using the modified Tessier sequential extraction method. The measured Fe fractions included exchangeable (EXC-Fe), organically bound (ORG-Fe), carbonate-bound (CAR-Fe), Fe/Mn oxide-bound (OX-Fe), and residual (RES-Fe). Additionally, Fe concentration in sunflower seeds and leaves and also seed Fe uptake were quantified.

Results and Discussion:

Application of Fe aminochelates significantly affected Fe dynamics in the soil and improved Fe nutrition in plants. Both [Fe(Gly)₂] and [Fe(Met)₂] treatments resulted in a significant decrease in soil pH compared to control and FeSO₄, which likely enhanced Fe solubility. The DTPA-extractable Fe content increased by 28.5% and 35.2% in [Fe(Gly)₂] and [Fe(Met)₂] treatments, respectively, relative to the control. These treatments also increased seed Fe concentration by 5.1% and 7.5%, and seed Fe uptake by 66.6% and 86.7%, respectively. The distribution of Fe chemical fractions in the soil followed the order: residual > Fe/Mn oxides > carbonate-bound > organically bound > exchangeable. Fe aminochelates, especially [Fe(Met)₂], significantly enhanced the relative proportion of EXC-Fe and ORG-Fe while decreasing the proportion of CAR-Fe compared to both control and FeSO₄. Furthermore, DTPA-extractable Fe exhibited strong positive correlations with EXC-Fe (r = 0.87**) and ORG-Fe (r = 0.84**) fractions. Among the different forms, EXC-Fe (r = 0.72**) and ORG-Fe (r = 0.69**) showed significant positive correlations with seed Fe concentration, indicating their critical role in Fe bioavailability and plant uptake. These findings support the hypothesis that [Fe(Met)₂], due to its greater stability and chelation strength, improves Fe mobilization and provides a renewable pool of bioavailable Fe in the soil system. Thus, Fe aminochelates can contribute to improved nutrient acquisition and enhanced crop quality under Fe-deficient calcareous conditions.

Conclusion:

This study confirms the superior efficacy of Fe aminochelates, particularly [Fe(Met)₂], over conventional FeSO₄ in enhancing Fe bioavailability in nutrient-deficient, calcareous soils. The significant shift in Fe fractions towards more labile pools (EXC-Fe and ORG-Fe) and the strong correlations between these pools and plant Fe uptake underscore the potential of aminochelates to create a more plant-available Fe reservoir. Therefore, the use of Fe aminochelates represents a viable and efficient strategy to correct Fe deficiency and improve crop nutritional quality in calcareous soils, contributing to more sustainable micronutrient management practices.

کلیدواژه‌ها [English]

• Aminochelates
• Available iron
• Iron uptake
• Sequential extraction
• Sunflower